راهبرد ما

این و بلاگ اختصاص به مسائل کلان ، استراتژی و راهبردی در حوزه موضوعات اجتماعی و فرهنگی و اقتصادی مرتبط با ایران و منطقه دارد

راهبرد ما

آموزش مقاله نویسی (2)

موضوع یابی و فنون نگارش مقاله

اسماعیل کوشکباغی

در شماره قبل ارکان و ساختار مقاله مطبوعاتی را بیان کردیم (1) در ادامه به انواع موضوع برای مقاله نویسی اشاره خواهیم کرد، اما قبل از آن اشاره به این نکته ضروری است که اندیشه مکتوب بی تردید، از اولین آثاری است که بشر پس از پیدایش زبان مکتوب از خود باقی گذاشته است. ارائه افکار مکتوب متفکران و دانشمندان، نه تنها در زمان خود سبب رشد و تعالی جامعه بشری شد، بلکه گذشت زمان نیز نتوانست در شکوفایی افکار و خلاقیت ذهن بشر متفکر، تأثیر بسزا بگذارد. اندیشه مکتوب همواره در معرض دید و داوری قرار می گیرد و از جنبه تاریخی نیز نشانگر طرز تفکر، زندگی و پیشرفت های علمی، اقتصادی، سیاسی و اجتماعی است. مقاله ها و رساله های به جای مانده از دانشمندان و متفکران گذشته گواه بارزی هستند بر این امر که انسان از دیرباز علاقه مند به گسترش و بسط اندیشه های خویش بوده است. آنچه در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت اندیشه های مکتوب در مطبوعات در قالب نگارش مقاله های مطبوعاتی است.
مقاله نویسی در مطبوعات یا مقاله مطبوعاتی از ابتدای پیدایش روزنامه نگاری تاکنون دستخوش تغییرات از نظر روش و فن نگارش و نیز تقسیم بندی های گوناگون شده است. با نگاهی به سوابق تاریخی روزنامه نگاری در ایران نیز این تغییرات به خوبی نمایان می شوند.
¤انواع موضوع مقاله نویسی
موضوع یک مقاله می تواند عینی، ذهنی و ملهم از شخصیتی باشد؛ موضوعات عینی می تواند در حوزه های سیاسی، اقتصادی، هنری، ورزشی، فرهنگی و... باشد. منظور از عینی بودن، مسائلی است که اغلب افراد یک جامعه با آن درگیر هستند و برای همگان قابل درک است. موضوعات ذهنی شامل موضوعات فلسفی، اعتقادی و تخیلی است که به ازای خارجی نداشته و مصداق اندیشه خالص است. موضوعات شخصیتی می تواند شامل معرفی یک شخصیت، نقد و بررسی ویژگی های او، تجلیل، یادبود و شرح زندگی نامه او باشد.

¤فرآیند شروع مقدمه یا مقاله
1- ساده، مستقیم و خبری: یک مقاله می تواند به صورت شفاف و ساده با طرح یک خبر آغاز شود، مقالات خبری، معمولاً چنین آغازی دارند، اینگونه مقالات پس از طرح موضوع از طریق آن خبر، جریان منطقی برای تشریح واقعه را پیش می برند و به نتیجه گیری ختم می شوند.
2- نقل قول و اقتباس از دیگران: در این نوع آغاز یک جمله یا بند از نوشته یا اندیشه شخصیتی مشهور که در ارتباط با موضوع مقاله و در تأیید نظر نویسنده است، انتخاب می شود، لذا این جمله باید جذاب و گویا باشد.
3- امثال و حکم: مقاله می تواند با یک ضرب المثل یا حکایت یا روایت آغاز شود، این مقولات نیز باید در درجه اول مرتبط با موضوع و در درجه دوم جذاب باشند.
4- وصف و توصیف: اگر نویسنده قدرت تصویربرداری و تشریح داشته باشد، می تواند از آن برای شروع مقاله استفاده کند. توصیف یک مقاله یا صحنه، علاوه بر عینیت بخشیدن به موضوع، می تواند خواننده را در صحنه قرار داده و او را به موضوع مقاله علاقه مند کند.
5- تلفیق دو روش: هر کدام از روش ها و مقدمات گفته شده را می توان با هم ترکیب کرد، یک ترکیب مناسب برای مقاله خبری + وصفی است که علاوه بر روزآمد بودن به دلیل تأکید بر خبر، جذاب و خواندنی هم هست.

¤ فنون نگارش مقاله
نگارش مقاله هر چند که مانند دیگر کارهای مطبوعاتی ریشه در سلیقه ها و افکار گوناگون دارد، ولی دارای فنون و به اصطلاح فوت و فن های ویژه است. عده ای عقیده دارند که در آغاز مقاله «سبب نگارش» آورده شود، گروه دیگر معتقدند که «جنبه های نو»ی موضوع مقاله در شروع به لطف آن می افزاید و جمعی نیز بر این باورند که مقاله با توصیفی شیرین باید شروع شود، هر چند که سابقه موضوع مقاله بستگی به سوژه یا موضوع دارد. اما اکثر روزنامه نگاران بر این عقیده اند که نویسنده با آگاهی بر اهمیت و تازگی موضوع باید تاریخچه و سابقه را ذکر کند. زیرا که سابقه به خواننده کمک می کند تا به مقایسه بپردازد و سوژه ها را در زمان های مختلف ارزیابی کند و اهمیت آنها را درک کند.
در هر حال برای نگارش مقاله در یک جمع بندی می توان به این افکار و سلیقه ها یک سازمان واحد داد، بدین ترتیب در آغاز باید هر یک از موارد ذیل را به طور دقیق رعایت کرد:
1- تهیه یک طرح کلی: (در این مقاله چه می خواهد بگوید؟ از چه طریقی؟)
2- ذکر نکته مهم: (چه نکته مهمی قرار است در این مقاله گفته شود؟)
3- علت نگارش مقاله: (چرا این مقاله را می نویسید؟ با چه هدفی؟)
4- جنبه های تازه و جدید: (اتفاق جدید در این حوزه چه بوده است؟ آیا چیزی تغییر کرده است؟)
5- اشاره به سوابق و نکات مهم: (چه نکته و سابقه مهمی در این امر نهفته است؟)
6- مدارک و اطلاعات: (با کمک چه مدارک و اطلاعاتی می خواهیم این مطلب را بیان کنیم؟)
7- نتیجه گیری: (چه نتیجه ای از این حرف ها و استدلال ها می خواهیم بگیریم؟)
ذکر این نکته ضروری است که باید توجه داشت که قدرت قلم و نویسندگی جز با مطالعه و تداوم آن و نگارش های پیوسته حاصل نخواهد شد. تسلط به زبان و ادبیات فارسی کلید اصلی ورود به دنیای روزنامه نگاری و به ویژه مقاله نویسی مطبوعاتی است. بهترین افکار و نظرها جز با قلم توانا امکان عرضه نمی یابند تا مخاطب را به قضاوت و داوری بکشانند.
آنچه بازگو شد در خصوص شروع به نگارش بود که به سخن دیگر باید افزود قبل از آنکه اقدام به نوشتن پیش نویس مقاله مطبوعاتی را داشته باشیم، باید موضوع مقاله خود را کاملاً روشن و مشخص کرده باشیم، به طوری که آن را در یک جمله بیان کنیم و قبل از نگارش مقاله ریز نکاتی را که می خواهیم به آن بپردازیم، به صورت خلاصه و محوری یادداشت و سپس از روی این محورها با کمال راحتی و سهولت کار خود را تا آخر دنبال می کنیم. این مراحل شامل جمع آوری مطالب، تمرکز روی یک موضوع، تهیه پیش نویس، مرور مطالب نوشته شده، اعمال تغییرات ضروری، انتخاب کلمات بهتر، بهینه سازی جملات و پاکنویس کردن و تهیه نسخه اصلی است. مهمترین نکته در نگارش خوب دسته بندی کردن مطالب و ارتباط مطالب با یکدیگر است به طریقی که خواننده بتواند به راحتی آنها را دنبال کند. در شماره آینده انواع مقاله های مطبوعاتی را مورد بحث و بررسی قرار خواهیم داد.

پی نوشت ها
1) تلخیص: مقاله نویسی در مطبوعات به قلم حسین قندی